Zakręceni, ciągle w biegu

            Chciałabym podzielić się z Państwem moimi refleksjami dotyczącymi pracy z dziećmi i młodzieżą mającymi problemy z zachowaniem.

            15 lat temu, gdy rodzic miał problemy z wychowaniem swojego niesfornego dziecka, przychodził do psychologa z pytaniem: „Jaki popełniam błąd w dotarciu do mojego dziecka, co zrobić, by się dogadać z rozkapryszonym malcem?”. Obecnie, z powodu dużej ilości informacji w mediach o zespole nadpobudliwości psychoruchowej, coraz częściej rodzice nie zastanawiają się, jak wychowywać dziecko, ale jak leczyć. A pytanie stawiane od wejścia do gabinetu jest niemal diagnozą: „Moje dziecko ma chyba ADHD i co z tym zrobić?”.

            Niezależnie, czy dziecko jest źle wychowane, czy chore na ADHD, największy problem mają rodzice i muszą sobie z nim poradzić. Często są bezsilni wobec nieprzewidywalnych pomysłów swej pociechy, nękani ciągłymi pretensjami nauczycieli w szkole, zmęczeni uwagami rodziny i przypadkowych ludzi na ulicy. I jak tu wykrzesać cierpliwość, o której mówi każdy psycholog? Trudne, ale konieczne.

            Najważniejsze pytanie na początek naszych rozważań: KTO KOGO WYCHOWUJE? Rodzic dziecko czy odwrotnie? Kto powinien w domu trzymać władzę, decydować, co jest właściwe, a co nie? Czy w domu powinien obowiązywać jakiś system norm i zasad, które respektujemy? I kto go tworzy? Nie są to banalne pytania, gdyż dziecko często stara się przejąć władzę nad rodzicami, manipulując między ojcem i matką. Próbuje tego niemal w każdym wieku. Wychowywanie jest takie trudne, dlatego że jest to proces ciągły, wymagający od rodziców uwagi i czujności. I wcale nie jest powiedziane, że nasz 7-letni aniołek nie pokaże różków, mając lat 14.

            Przedstawiam Państwu maksymalnie skrócony poradnik o ADD i ADHD z praktycznymi i skutecznymi metodami postępowania. Jeśli dziecko nie jest chore na zespół nadpobudliwości psychoruchowej, a jedynie sprawia problemy wychowawcze, te sposoby postępowania także ułatwią Państwu kontakt z Waszą kłopotliwą pociechą.

DEFINICJA:

ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) – zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi. Jest jednym z najczęstszych zaburzeń wieku rozwojowego występującym u 3–20% dzieci. Cechą charakterystyczną zespołu jest istnienie trwałych wzorców zachowania, utrzymujących się przynajmniej przez 6 miesięcy, a przejawiających się przede wszystkim jako:

• zaburzenia koncentracji uwagi
• nadmierna impulsywność
• nadruchliwość (nadaktywność)

Nasilenie powyższych objawów jest niewspółmierne do wieku i poziomu rozwoju oraz utrudnia funkcjonowanie dziecka w otoczeniu.

ADD – (Attention Deficit Disorder) – zaburzenie koncentracji uwagi i impulsywność.

 OBJAWY:

1) zaburzenia koncentracji uwagi

• dziecko nie potrafi skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych lub pracy, popełniając błędy wynikające z niedbałości
• ma trudności z utrzymaniem uwagi na zabawach i grach
• może się wydawać, że dziecko nie słucha tego, co się do niego mówi
• nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji
• ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnieniem domowych obowiązków
• ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy
• unika lub stara się wycofać z zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego
• często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub zajęć (zabawki, przybory szkolne)
• łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców
• często zapomina o różnych codziennych czynnościach

2) nadruchliwość

• dziecko nie może usiedzieć w miejscu
• wykonuje nerwowe ruchy rękami lub stopami
• wstaje z miejsca w czasie lekcji lub zajęć
• chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to zachowanie niewłaściwe
• ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem
• pozostaje niemalże cały czas w ruchu
• jest nadmiernie gadatliwe

3) impulsywność

• dziecko wyrywa się z odpowiedzią, zanim zostanie sformułowane pytanie
• ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej
• często przerywa lub przeszkadza innym

U dziewczynek częściej jest obserwowane występowanie ADD, a u chłopców ADHD.

            Diagnoza ADD i ADHD to wnikliwe badanie lekarza psychiatry i psychologa, często opierającym się na szczegółowych informacjach od rodziców, gdyż podczas wizyty u specjalisty dziecko może maskować swoje reakcje.

            Lekarze pomagają dziecku, stosując leczenie farmakologiczne, które umożliwia dłuższą koncentrację i lepszą naukę. Natomiast psycholog wraz z rodzicami musi oduczyć dziecko starych, destrukcyjnych sposobów zachowania i nauczyć je nowych.

PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI DLA RODZICÓW:

Uporządkowanie życia i dnia dziecka:

• Plan dnia pomaga dziecku poradzić sobie z codziennymi obowiązkami, ale nie zastępuje uważnej opieki rodzica.
  • Staraj się planować dzień, ustal godziny pracy, zabawy, posiłków. Stałe pory dają poczucie bezpieczeństwa i stałości. To, co nagłe i niespodziewane, wytrąca z równowagi.
  • Wyznacz dziecku realne zadania, pozostawiając dużo wolnego czasu.
  • W planie powinny się znaleźć zarówno obowiązki, jak i przyjemności.
  • Przewiduj za dziecko wydarzenia – rozkładaj jego przyszłe zadania na prostsze, mniej odlegle czynności i nagradzaj.
  • Patrząc na swój plan, dziecko musi wiedzieć, że może zakończyć każdy jego etap. Przykładowo, jeśli usiądzie do lekcji o czasie i szybciej je zrobi, to będzie miało więcej czasu wolnego, a nie dodatkowe zadania do zrobienia.
  • Postaraj się przewidzieć trudne momenty i zapobiec im, choćby poprzez większą uwagę zwracaną na dziecko.   
  • Pomóż uporządkować biurko, pokój. Dziecko powinno mieć wygodne i ciche miejsce pracy z  niewielką liczbą przedmiotów dookoła.
  • Ograniczaj bodźce. Należy zadbać, aby dziecko mogło się skupić na jednej czynności. Zapewnij  w domu spokój, nie puszczaj głośniej muzyki, ogranicz przesiadywanie przed telewizorem i komputerem.

Wspieranie dziecka w kłopotach:

• Nie mów dziecku tego, czego sam nie znosiłeś wysłuchiwać.
• Dostrzegaj sukcesy, a nie porażki. Jeśli trzeba, zamień porażkę w zwycięstwo.
• Chwila spędzona z dzieckiem, nawet gdy mu się nic nie udaje, pozwala mu odzyskać wiarę w siebie.
• Staraj się interweniować w sytuacjach konfliktowych, w jakie uwikłało się twoje dziecko, reguluj jego zachowania, ucz je innych sposobów wyrażania negatywnych uczuć

Rozwój dziecka:

• Zachęcaj dziecko do wykonywania różnego rodzaju prac plastycznych, które pomogą mu uzewnętrznić uczucia.
  • Rozbudzaj w nim zainteresowania, angażuj w konkretne działania.
  • Baw się razem z nim. Wspólna zabawa pomaga wyciszyć dziecko i poprawić jego funkcjonowanie.
  • Współpracuj ze szkołą / przedszkolem, do którego uczęszcza.
  • Staraj się dostosować tempo do możliwości psychofizycznych dziecka.

Reakcja na niewłaściwe zachowanie dziecka:

• szybka – natychmiast po przewinieniu
  • skuteczna – doprowadzona do końca
  • sprawiedliwa – konsekwencja powinna być odpowiednia do przewinienia
  • słuszna – związana z rzeczywistym przewinieniem
  • słowna – oceniająca samo zachowanie, a nie dziecko
  • Najlepiej, gdy reakcja następuje bez obecności osób trzecich (by nie służyła ośmieszeniu dziecka przed innymi).
  • Bądź konsekwentny(-a)!        
  • Wzmacniaj pozytywne zachowania nagrodą, wygaszaj negatywne.
  • Nigdy nie pozbawiaj dziecka swej miłości – „kocham cię, ale postąpiłeś źle”. Dziecko nadpobudliwe potrzebuje więcej zrozumienia, tolerancji i cierpliwości.

Jak rozmawiać z dzieckiem:

• Upewnij się, że dziecko słucha. Jeśli to możliwe, zatrzymaj je w biegu. Spójrz mu w oczy. Poproś o powtórzenie Twoich słów. Dzieci z zaburzeniami zachowania mogą bardzo źle reagować na takie zachowanie ze strony rodziców, traktując je jako wyzwanie.
• Nie atakuj. Przedstaw, co Cię denerwuje, najlepiej bez oskarżeń. („Nie podoba mi się, że krzyczysz, kiedy śpi twoja siostra”). Zwroty: „ty zawsze”, „ty nigdy”, „musisz natychmiast”, „ja ci każę” są bardzo niebezpieczne, łatwo wywołują wybuch. Powiedz jasno, co chcesz, żeby dziecko zrobiło („Oczekuję, że przez następną godzinę będziesz się bawił w swoim pokoju”). Instrukcja musi być precyzyjna i krótka.
• Mów jasno i wyraźnie.
• Używaj jak najmniej słów. To naprawdę pozwala oszczędzać czas. Dziecko najczęściej dobrze rozumie zasady i dlatego łatwo mu przypominać je krótkimi hasłami. Jest to szczególnie przydatne, kiedy powtarzacie mu coś po raz piąty: „siostra śpi”, po chwili „ obowiązuje cisza”, „cisza”.
• Słowa na piśmie mają większą wagę. Jeśli nie odnoszą skutku przypomnienia ustne, można napisać krótki list. Taki list pozwala nam zachować resztki spokoju, kiedy tracimy już cierpliwość i zbliżamy się do punktu, w którym za kilka sekund nastąpi wybuch. (Napiszcie: „Siostra śpi, potrzebuje odpoczynku. Baw się cicho”. List może być krótszy np. wielka kolorowa kartka z napisem „cisza poobiednia”)
• Słuchaj uważnie tego, co dziecko mówi.
• Nie obrażaj się na dziecko.

Normy i zasady w domu:

• Jasno sformułowane normy i zasady dają dziecku poczucie pewności i bezpieczeństwa.
  • Spójny system norm i zasad ułatwia rodzicom wychowanie dziecka.
  • Raz wprowadzone oszczędzają czas dziecka i rodzica (ten czas jest bardzo ważny, gdy ma się problemy z uwagą).
  • Pomagają uniknąć wielu sporów i chronią domowników.
  • Pomagają dorosłym czuć się pewnie. Dają poczucie, że umiemy zapanować nad własnym domem.

Na kłopoty ze snem:

• Wyznacz dziecku stałą i przestrzeganą godzinę snu. Powiedz mu, że wcześniej może porobić coś, co lubi, ale o ustalonej porze ma być w łóżku.
• Gdy dziecko jest bardzo zmęczone, może sobie nie zadawać sprawy, że potrzebuje snu i tym bardziej upierać się przy dalszej zabawie.
• Oglądanie telewizji sprawia, że dziecko czuje się pobudzone. Postaraj się ograniczyć ilość programów oglądanych przez nie przed snem. Wybieraj raczej spokojne bajki niż pełne emocji i przemocy.
• Stopniuj przejście dziecka ze stanu pełnej aktywności do głębokiego snu. „Pomostem” może być bajka, spokojna muzyka, obecność mamy, przytulanka.
• Postaraj się, aby w sypialni dziecka nie było zbyt jasnych i krzykliwych kolorów; unikaj bardzo wymyślnych i dziwnych przedmiotów, które mogą źle działać na wyobraźnię. Barwy powinny być miękkie, pastelowe, spokojne. Zalecane są zielone rośliny, o które dziecko będzie dbało (raczej nie kaktusy).
• Starsze dziecko może doskonale uśpić czytanie książki w łóżku.
• Gdy trochę starsze dziecko nie może stale zasnąć do określonej pory, zastanów się, czy nie kładziesz go zbyt wcześnie spać. (Podobnie, gdy budzi się bardzo wcześnie i o czwartej nad ranem chce iść na spacer).
• Gdy dziecko miało dzień pełen niesamowitych wydarzeń lub następny zapowiada się bardzo emocjonująco, pomóż mu przestać o tym myśleć. Usiądź przy nim i przez chwilę mów do niego spokojnym, monotonnym i cichym głosem.
• Kąpiel dziecka traktuj jako moment relaksu i wyciszenia.

Drodzy Rodzice, może te wskazówki pomogą przebrnąć Wam przez burzliwe etapy życia Waszego dziecka. Warto pamiętać, że trud wychowywania dziecka jest bardzo ważny. To Wy kształtujecie nowe pokolenie, macie jedyną, niepowtarzalną możliwość wpływania na myślenie, postępowanie i tworzenie moralnego kręgosłupa Waszego dziecka. Czas na wychowanie dziecka ciągle upływa, a każdy dzień jest ważny. Nie przegapcie najważniejszych lat życia Waszego dziecka. Tego się nie da odłożyć na później. 18-latek powie Wam, że jest dorosły, bo ma dowód i sam wie, co dla niego dobre.

Życzę wytrwałości, bo naprawdę warto. J

Polecane książki:

Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. Prawie wszystko, co chcielibyście wiedzieć. Książka dla rodziców, nauczycieli i lekarzy, T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka, wyd. Bifolium, Lublin 1999,

Wychować dziecko z ADD i ADHD. Praktyczne strategie opanowania trudnych zachowań dzieci z ADD i ADHD, D. Pentecost, wyd. Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2005,

Pomóż dziecku z ADHD. Praktyczny poradnik dla rodziców i pedagogów, K. E. Spohrer, wyd. K. E. Liber, Warszawa 2006,

Wszystko o ADHD, L. J. Pfiffner, wyd. Zysk i s-ka, Poznań 2004.

Opracowano na podstawie wyżej wymienionych publikacji.

                                                                                     Psycholog Aldona Woźniak-Szperlińska

Jeśli chcesz porozmawiać o różnych problemach swojego dziecka zapraszam do kontaktu

Mój email: a.szperlinska@ppp4.edu.pl