Psychoterapia dzieci

Czy psychoterapia jest formą pomocy, z której mogą skorzystać dzieci?

Mogłoby się wydawać, że psychoterapia jest formą pomocy dla osób dorosłych – świadomych tego, że mają trudności, których nie mogą sami przezwyciężyć i z pomocą psychoterapeuty chcą się nimi zająć. Z tego punktu widzenia, dzieci, które często nie są w stanie opisać słowami swoich przeżyć, nazwać lub zrozumieć natury problemów, z którymi się borykają, nie mogłyby skorzystać z pomocy, jaką oferuje psychoterapia. A przecież zdarza się, że dzieci, podobnie jak dorośli, doświadczają w swoim życiu trudności w radzeniu sobie z emocjami, sytuacją, w której się znalazły, i nie potrafią ich przezwyciężyć za pomocą swoich naturalnych możliwości rozwojowych. Bywa także, że wsparcie bliskich, kochających osób, nie wystarcza, aby uporać się z problemami. Fakt, że dziecko może nie być świadome tego, że ma problem (np. zachowania agresywne dziecka może być odczuwane jako trudne przede wszystkim przez jego otoczenie) lub nie jest w stanie opisać słowami swoich przeżyć, nie stanowi przeciwwskazania do skorzystania z pomocy psychoterapeuty dziecięcego. Zadaniem psychoterapeuty jest zrozumieć świat przeżyć dziecka – taki, jaki jest w danym momencie jego życia oraz znaleźć drogę komunikacji z dzieckiem tak, aby mu pomóc.

Rodzice lub wychowawcy, obserwując trudności dziecka, często zastanawiają się jak rozumieć emocje i zachowania dziecka. Dlaczego dziecko jest płaczliwe, odmawia jedzenia, zachowuje się agresywnie wobec innych lub samego siebie, skąd brak motywacji do nauki? Kiedy coś niepokojącego dzieje się z dzieckiem można spotkać się ze stwierdzeniami: „kiedyś z tego wyrośnie”, „ja też taki byłem/byłam w jego wieku”, „nie wszyscy muszę być tacy sami”, „to zwykłe lenistwo”, „kiedyś dzieci nie miały takich problemów”. Czasami trudności dziecka mijają z wiekiem lub przy wsparciu życzliwych osób z otoczenia udaje się rozwiązać problem. Jednak zdarza się, że są na tyle poważne i przekraczające możliwości radzenia sobie z nimi, że zbagatelizowane i pozostawione bez odpowiedniej pomocy utrwalają się jako cechy charakteru lub pewne niekonstruktywne sposoby funkcjonowania w późniejszym okresie. Tak więc, pomoc uzyskana w odpowiednim momencie daje szansę na prawidłowy rozwój  i lepsze, bardziej konstruktywne radzenie sobie ze swoimi przeżyciami, potrzebami, także w dorosłym życiu.

Kiedy warto zgłosić się do psychoterapeuty dziecięcego?

Najprościej można powiedzieć, że wtedy, kiedy jako dorośli zauważamy coś niepokojącego w zachowaniu dziecka, co nie mija przez pewien czas lub wręcz się nasila, jest nietypowym dla danego dziecka sposobem funkcjonowania, np. jego nastrój uległ obniżeniu lub wiemy o trudnościach w przedszkolu lub szkole, w których my jako rodzice, wychowawcy nie umiemy pomóc dziecku. W przypadku dzieci, zwłaszcza małych, które jeszcze nie mają dobrze rozwiniętych umiejętności komunikowania swoich emocji, potrzeb za pomocą słów  pewnym wyzwaniem jest rozpoznanie na czym polegają trudności dziecka. Warto pamiętać o tym, że trudności natury emocjonalnej mogą znajdować wyraz w dolegliwościach fizycznych takich jak: bóle brzucha, głowy, gorączka, wymioty lub moczenie się. Tak więc, jeśli obserwowane objawy nie mają uzasadnienia w wynikach badań medycznych, warto wziąć pod uwagę psychiczne podłoże. Pewne zachowania, takie jak agresja słowna lub fizyczna, bunt wobec dorosłych, obniżenie ocen w szkole, szybciej skłaniają rodziców do poszukiwania pomocy niż inne: wycofywanie się z relacji, unikanie kontaktów z rówieśnikami,  koncentracja na ocenach w szkole, opinii innych osób. Jednak to, czy dziecko reaguje na trudności za pomocą agresji lub wycofania, wybuchów złości czy obniżenia nastroju, jest kwestią indywidualną wynikającą z między innymi z temperamentu dziecka, jego wcześniejszych doświadczeń. Zarówno przyciągająca uwagę otoczenia agresja, jak i dziecko ciche, dostosowujące się, zaskakująco dojrzałe jak na swój wiek, warto obserwować pod kątem tego na ile są to zjawiska rozwojowe a na ile utrudniające harmonijny rozwój. Ponieważ trudności o charakterze emocjonalnym, niemożność poradzenia sobie z wyzwaniami, jakie przed nami stawia życie, pojawiają się niezależnie od wieku, pomoc psychoterapeutyczną mogą otrzymać już bardzo małe dzieci a nawet niemowlęta – w tym przypadku psychoterapia odbywa się w parze rodzic – niemowlę.

Jak wygląda psychoterapia dziecka?

W procesie psychoterapii dziecko może wyrażać siebie – swoje uczucia, potrzeby oraz trudności – poprzez rysunek, zabawę lub w rozmowie.  Właśnie swobodna aktywność, tworzenie, zabawa są naturalnym dla dziecka sposobem komunikacji ze światem a także ujawniania swoich uczuć, dlatego psychoterapia dzieci wykorzystuje zabawę jako technikę pracy terapeutycznej.  W ten sposób psychoterapeuta ma dostęp do świata przeżyć dziecka, może starać się je rozumieć i pomóc w tym swojemu pacjentowi. Dzięki lepszemu rozumieniu swoich przeżyć, dziecko może w bardziej konstruktywny sposób nawiązywać relacje z innymi ludźmi a także radzić sobie z trudnymi emocjami. Pomiędzy pacjentem a terapeutą nawiązuje się ważna relacja – taka, w której pojawiające się uczucia, doświadczenia, zachowania dziecka mogą zostać zrozumiane, nazwane, a tym samym łatwiejsze do radzenia sobie z nimi, także poza gabinetem terapeutycznym. Aby zmiany w funkcjonowaniu dziecka, które pojawiły się podczas leczenia psychoterapeutycznego mogły stać się trwałymi i sprzyjać dalszemu rozwojowi dziecka, potrzeby jest czas. Z reguły trudno przewidzieć ile powinna trwać psychoterapia, aby mogła przynieść oczekiwane zmiany.  Z perspektywy rodziców, zgłaszających się z dzieckiem do psychoterapeuty dziecięcego, warto pamiętać o tym, żeby przedwcześnie nie przerywać procesu psychoterapeutycznego – kiedy pojawi się zniechęcenie lub efekty nie będą takie, jakbyśmy oczekiwali. W sytuacji wątpliwości co do kontynuacji rozpoczętej psychoterapii dziecka, warto się skonsultować z terapeutą i omówić swoje przemyślenia, obserwacje.

Jaka jest rola rodziców w procesie psychoterapii dziecka?

Dla dziecka rodzice są najważniejszymi osobami, których roli nie można w żaden sposób pominąć, nawet, jeśli z jakichś powodów są psychicznie lub fizycznie nieobecni w jego życiu. Relacja z rodzicem jest pierwszą relacją, której doświadcza dziecko. Zgłaszając się z dzieckiem do psychoterapeuty dziecięcego, warto o tym pamiętać. Bez zaangażowania ze strony rodzica, bardzo trudno będzie pomóc dziecku przezwyciężyć jego trudności, ponieważ dom jest pierwszym środowiskiem, w którym żyje dziecko. Rodzice mogą przeżywać różne uczucia związane z terapią dziecka – wstyd i poczucie winy związane z tym, że w jakiś sposób mogli przyczynić się do problemów dziecka, lęk przed oceną ze strony psychoterapeuty, ale również zazdrość o relację dziecka z terapeutą, która może się wydawać inna, lepsza, niż ta którą dziecko ma ze swoimi rodzicami. Warto, aby różne przeżycia rodziców mogły stać się tematem rozmowy z terapeutą pracującym z dzieckiem lub z innym terapeutą, który pomoże zrozumieć naturę przeżyć rodziców lub wspólnie zastanowić się nad ich wątpliwościami. Rolą psychoterapeuty dziecięcego nie jest bycie lepszym rodzicem dla swojego pacjenta. Celem psychoterapii jest wsparcie dziecka w radzeniu sobie z trudnościami, tak, aby nie blokowały jego dalszego rozwoju. Z tej perspektywy dobra współpraca terapeuty oraz rodziców jest niezwykle istotna.

        Autor:      Agnieszka Prostko, psycholog i psychoterapeuta